De basisgedachte dat het gunstig is dat meer bouwwerken onder de Omgevingswet vergunningvrij zijn, is begrijpelijk. De horde van het verkrijgen van een omgevingsvergunning hoeft minder vaak te worden genomen. Dat een bouwwerk omgevingsplanvergunningvrij is, wel echter niet zeggen dat het niet aan de bouwregelgeving hoeft te voldoen. In een omgevingsvergunning is daarentegen ‘ingebakken’ dat het bouwplan aan het omgevingsplan voldoet. Als die omgevingsvergunning onherroepelijk wordt en u overeenkomstig de omgevingsvergunning heeft gebouwd, dan kan de gemeente niet achteraf het omgevingsplan handhaven.

Ook kan het zijn dat voor u onduidelijk is of uw bouwplan wel omgevingsplanvergunningvrij is. U kunt dan een ambtenaar bouw- en woningtoezicht vragen om een reactie of zelfs een brief verzenden aan het college van burgemeester en wethouders. Een positieve reactie geeft het vertrouwen dat uw bouwwerk vergunningvrij is en aan het omgevingsplan voldoet. Als vervolgens een derde een handhavingsverzoek indient, dan kan het zijn dat de gemeente desalniettemin het omgevingsplan handhaaft omdat achteraf bezien uw bouwwerk toch niet aan het omgevingsplan voldoet. De Raad van State heeft als onze hoogste bestuursrechter in een uitspraak van 29 mei 2019 geoordeeld dat het college van burgemeester en wethouders sneller is gebonden aan een mededeling van een ambtenaar. In die uitspraak staat echter ook dat het college met een motivering dat vertrouwen kan schenden. Wel zal het college bij schending van het vertrouwen moeten afwegen of het een schadevergoeding verleent. De afweging om een schadevergoeding te betalen is verplicht, maar de daadwerkelijke toekenning niet.

Indien u een onverplichte vergunningaanvraag indient, heeft u volledige rechtszekerheid. Indien het college van burgemeester en wethouders in een besluit oordeelt dat uw bouwplan niet in strijd is met het omgevingsplan of dat het college – anders dan u in de aanvraag stelt – oordeelt dat wel een omgevingsvergunning voor afwijking van het omgevingsplan is vereist en die omgevingsvergunning wordt verleend, en vervolgens dat besluit onherroepelijk wordt, dan kan het college niet achteraf het omgevingsplan handhaven. Ook niet als een derde een handhavingsverzoek indient en bij nader inzien uw bouwplan toch in strijd met het omgevingsplan blijkt te zijn.

Een andere reden om een onverplichte vergunningaanvraag in te dienen kan de financiering zijn. Uw financier verlangt mogelijk een garantie van u dat het bouwplan daadwerkelijk kan worden gerealiseerd. U zou kunnen denken dat die garantie moeilijk is af te geven als het bouwplan omgevingsplanvergunningvrij is. Door een onverplichte vergunningaanvraag in te dienen, geeft u uw financier de door hem verlangde garantie. Overigens hoeft u niet bang te zijn dat het college van burgemeester en wethouders die garantie niet wil afgeven. Het college is namelijk verplicht om op de onverplichte vergunningaanvraag te beslissen.